برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 380

 
چغل خور-سخن چین

بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

دله کردن-کسی را به دلگی عادت دادن
دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری
 

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن

ریختن مو-سخت وحشت کردن

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا
خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

پیشاب-ادرار

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی
خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

 

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

درد دل کردن-غم و اندوه خود را با دیگری در میان گذاشتن

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

خبر چین-سخن چین-جاسوس

 
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن
زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

دم موشی-هر چیز باریک و دراز

 

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

آب تاختن(پیشاب کردن)

بخت-شانس-اقبال-شوهر

خبرکش-سخن چین

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)
آفتابی کردن(پدیدار کردن)

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

آتشِ بسته-طلا

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

تن نما-نازک و نشان دهنده ی تن

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

دوا درمان-مداوا-معالجه

زیر تشکی-رشوه

خام عقلی-حماقت-دیوانگی
احدالناس(کسی، فردی)

 

 
به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

تنبل خان-تن پرور

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

جاکش-پا انداز-دلال محبت
آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

 

جِر خوردن-پاره شدن

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

 

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

 

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

دل دار-دلیر-شجاع-معشوق

خوش برخورد-خوش محضر-خوش معاشرت

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

خوش رو-زیبا-خندان

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

 

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن
خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن

خجالت زده شدن-شرمسار شدن-شرمنده شدن

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

اله و بله(چنین و چنان)
چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

 

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

تت و پت-لکنت زبان

چس خوری-خست-بخل
بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده
پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس
خیط کردن-نگا. خیت کردن
اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن
تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

دال به دال-پشت سر هم

جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن

 

 

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)

آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

 
تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

ازخداخواسته-آرزومند-مشتاق

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن
چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

 

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

اُرُسی(کفش)

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

 

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن
در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

 

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

دق دل-دلخوری-کینه-دشمنی

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا
خام عقلی-حماقت-دیوانگی

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

آب و خاک-میهن-دیار

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

دل دل زدن-نفس نفس زدن-تپیدن شدید قلب

بارک الله-آفرین خدا بر تو باد-آفرین

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

زرد آلو عنک-نوعی زردآلوی نامرغوب و ترش

درد دل-غم و اندوه درونی

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

خاکروبه-زباله-آشغال
حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

 
آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

 

آواز دادن(خواستن)

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن
بی مناسبت-نابجا-نامربوط
چال-گودی-حفره

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

تازه عروس-دختری که تازه ازدواج کرده است

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

 

چِخ کردن-راندن سگ

چادر درانی-جلوگیری از رفتن زن مهمان

 

 

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

پا لب گور داشتن-بسیار پیر بودن-در شرف مرگ بودن

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

 

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

پشه زدن-نیش زدن پشه

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

چوق-چوب-تومان

حق البوق-رشوه

 

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

جِر خوردن-پاره شدن

 

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)
پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب
تخته پوست-زیرانداز پوستی

رم دادن-رماندن-فراری دادن

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

حق-باج سبیل-رشوه

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن
خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است

آب خنک خوردن-به زندان افتادن
پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

ته ریش-ریش اندک

ادب کردن-با تنبیه آموختن-آدم کردن

چیز-آلت تناسلی

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

پر در آوردن-بسیار خوشحال و سبکبال شدن

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

 

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

زیر سر گذاشتن-زیر سر داشتن

دل گُنده-سهل انگار

دشت کسی را کور کردن-اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

در هم-به هم آمیخته-سوا نکرده

چاق کردن دنده-به دنده گذاشتن اتوموبیل

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

 

 

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

 

ختم گرفتن-نگا. ختم گذاشتن

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

 

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض
 

زیر دندان کسی مزه کردن-از چیزی خوش آمدن-خواهان تکرار چیزی بودن

بیخ ریش کسی ماندن-روی دست کسی ماندن

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده
بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

رشته فرنگی-ماکارونی
پر رویی-بی شرمی-وقاحت-دریدگی

بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

دو لَتی-در دو لنگه ای

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند
تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن
ترک بیلمز-آدم نادان

دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن

تپه گذاشتن-بول کردن

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده
رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

خدا داده-دیم کاری

زیر سر داشتن-آماده شدن

 

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

دیم کاری-کشاورزی دیم

 

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

چای کاری-کشت و زرع چای

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

 

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

چروک انداختن-چین انداختن

زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

بالا آمدن کفر کسی-بی نهایت خشمگین شدن

دزد حاضر و بز حاضر-می توان همه چیز را دید و داوری کرد

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

بالینی-کلینیکی

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

 

بی سر و پا-پست-فرومایه

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

دستمالی-دست مالیدن

آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)

خفت افتادن-تنگ شدن-در تنگنا افتادن

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن
ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه
از ته ریش گذشتن-فریب دادن
بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

خوش خدمتی-خودشیرینی-چاپلوسی

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

 

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

 
چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

 

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن
پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

 
در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

 

خم شدن-دولا شدن

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن