برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 420

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

زیر چاقی-مهارت

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش
آلکلی-معتاد به الکل

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن
زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند
از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

از مرحله پرت بودن-یکسره بی‌اطلاع بودن
ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

 

آمد(فرخندگی، خوش‌قدمی)

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

چغلی کردن-شکایت کردن

بوی حلوای کسی آمدن-قطعی شدن مرگ کسی

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

دست خدا به همراه-در پناه خدا

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

دو به هم زن-دو به هم انداز

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

دُنگ-سهم-حصه

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

خالی بند-چاخان-دروغ گو

درگذشت-مرگ

دزدیده-دزدکی

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن
این تن را کفن کردی(این تن بمیرد)

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن
خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته
دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن
تک پران-زن نانجیب

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

 

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

از کرگی دم نداشتن خر(نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری)

 

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن
خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

 
آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی

 

پیاله فروشی-میخانه

پر کسی به پر کسی گرفتن-برخورد مختصری با کسی داشتن

 

آب به چشم آمدن-طمع کردن
حالا نه و کی-از دست ندادن فرصت-غنیمت شمردن فرصت
تو سری-تحمیل نظر به کسی با تحقیر و برای تنبیه

زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده

زنانه-ویژه ی زنان

پاکاری-شغل پاکار

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

خُردینه-بچه ی خردسال

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه
پُخت-هر نوبت از پختن
تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

چشمه-نوع-قسم

خرفت-نادان-ابله-کند ذهن

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

آشغالی(سپور)

پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است

 

از دل و دماغ افتادن-شور و نشاط خود را از دست دادن-بی‌حوصله شدن

چین چینی-پر چین

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

 

پاشویه کردن-شستن پای بیمار با آب گرم نمکدار برای پایین آورد تب
پس رفتن-عقب رفتن
چشم زهره-ترس

تفنگ کشیدن روی کسی-با تفنگ به سوی کسی نشانه گرفتن

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

 
زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

چرسی-آدم معتاد-افیونی

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

خرده بُرده-مشکل-اختلاف

چروکیدن-چین دار شدن

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

دو زاری کسی افتادن-به اشارات و کنایات پی بردن

داداشی-برادر در زبان کودکان

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

آب کردن-جنس نامرغوب را فروختن

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

بی شوخی-جدا-بدون شوخی
آدم‌قحطی(کمیابی آدم های کارآمد)

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن
از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

 

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

 

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

تقلا کردن-کوشش زیاد کرد-دست و پا زدن

 

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن
تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن
دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

جیغ-فریاد-صدای نازک و بلند
پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

 

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن
تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

چقال-مهمل بقال

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن
ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن
درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

حتم داشتن یق-ین داشتن

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن
خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند

 

آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

پُر توپ-خشمگین

آب و خاک(میهن، دیار)
چیلک دان-چینه دان
خواب آلود-آن که کاملن بیدار نشده است

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن
بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

 
زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

جاده خاکی-راهی که با وسایل فنی ساخته نشده است
آدم چوبی-بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی

جاری-زن برادر شوهر

 

 

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

آبِ سیاه-نیمه کوری

 

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

 

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

حمله-بیماری غش-صرع

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)
تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

چُرت-خواب کوتاه

دود ِ کلفت-دود مواد مخدر

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

چش-چشم

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

تو بوق زدن-رازی را فاش کردن

حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب

بَر و رو-قد و قامت-چهره

روی هم رفته-جمعن-بر روی هم

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

در و تخته به هم خوردن-متناسب هم بودن-لایق هم بودن-با هم جور بودن
 

تخم چشم-مردمک چشم

از کیسه شدن-هدر شدن-ضرر کردن

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

 

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی
بازداشتی-زندانی موقت
باشگاه-محل گردهمایی گروهی برای ورزش-تفریح و از این قبیل

انگشت کردن-انگشت رساندن
در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن
دست خر کوتاه-فوضولی موقوف !-دخالت نکن ! دست نزن !
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن
تره بار-میوه ها و سبزی ها

اهل بخیه(وارد در کار، اهل فن)

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق

خوشگلک-با خوشگلی اندک

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)
آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)
خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

حمام گرفتن-منظور دوش گرفتن است

احتیاطی(نجس، ناپاک)

اشک کوه(یاقوت، لعل)
اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

بَده شدن-از چشم افتادن-بد جلوه کردن
خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن
زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن
رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

آتشِ تر-شراب-لب معشوق
برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال
پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

خرابی کردن-نگا. خرابی بالا آوردن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

ریختگی-ریزش

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

چاک دهن را چفت کردن-بستن دهان-سکوت کردن
تخته کردن-تعطیل کردن-بستن-از رونق و اعتبار انداختن

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)

چیلک دان-چینه دان

 

زبون-حقیر-توسری خور

 

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته
از چاله در آمدن و به چاه افتادن(از باران به ناودان پناه بردن)
اخ و تف کردن(آب دهان بیرون افکندن)

 
تعطیل بردار-تعطیل شدنی

حیوونی-نگا. حیوانکی

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن
ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

پس کسی برآمدن-حریف کسی بودن

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن
دو کرپا-چمباتمه
ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

 

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد
زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن
آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)
خسارت دیدن-زیان دیدن

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز
آکِله(جذام، زن سلیطه)

درز گرفتن-کوتاه کردن سخن-اصطلاح خیاطی برای کوتاه کردن اندازه ای در لباس

چاره-درمان
اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

ته دار-پایه دار

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)
 

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است
دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن
حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر

جور-هم طراز-اخت-هم زبان
دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد
دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه

حواس پرت-پریشان حواس-فراموش کار

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

ته نشست-رسوب

دوا قرمز-پرمنگنات

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

بز دل-ترسو

دلداری دادن-تسلی دادن

پِت پِت-بالا و پایین رفتن شعله ی چراغ

تند و تیز- تند تیز
دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

حلاجی کردن-بررسی کردن-به تفصیل توضبح دادن

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن
خرمن-انبوه و پرپشت
 

 

دزد و دغل-نادرست و مکار